Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (UN Women) ve Parlamentolar Arası Birlik (IPU) tarafından hazırlanan “Siyasette Kadın 2025” haritası yayımlandı. Dünya genelinde kadınların siyasi liderlik pozisyonlarında temsili artmaya devam etse de, eşitliğe giden yolda ilerlemenin yavaşlığı ve yaşanan gerilemeler somut önlemler alınması gerekliliğini ortaya koyuyor.
Verilere göre küresel eşitsizlikler hâlâ derin
Harita, siyaset alanındaki eşitsizlikleri çarpıcı bir şekilde ortaya koyuyor. Haritaya göre, 1 Ocak 2025 itibarıyla dünya genelinde;
- Parlamentolardaki kadın milletvekili oranı çok küçük bir artış göstererek yüzde 27.2’ye çıktı. Geçen yıl bu oran yüzde 27’ydi.
- Buna karşın bakanlık pozisyonlarında görev alan kadınların oranı geçtiğimiz yıla oranla yüzde 0.4 düşüş göstererek yüzde 22.9’a geriledi.
- Bakanlık pozisyonlarında cinsiyet eşitliğini sağlayan yalnızca 9 ülke bulunuyor (Nikaragua, Finlandiya, İzlanda, Lihtenştayn, Estonya, Andorra, Şili, İspanya ve Birleşik Krallık). Bu rakam geçtiğimi yıl 15’ti.
- Devlet başkanı kadın olan ülkelerin oranı yüzde 11.9.
- Hükümet başkanı kadın olan ülkelerin oranı yüzde 8.3.
Mevcut hızda ilerlendiği takdirde, karar alma mekanizmalarında toplumsal cinsiyet eşitliğine ulaşmak 130 yılımızı alacak.
Avrupa ve Kuzey Amerika'da kadın bakanların oranı %31.4, Latin Amerika ve Karayipler'de %30.4 düzeyindeyken, Orta ve Güney Asya (%9) ile Pasifik Adaları (%10.2) kadınların en az temsil edildiği bölgeler olarak dikkat çekiyor.
Bakanlık görevlerinin dağılımı da toplumsal cinsiyet normlarının devam ettiğine işaret ediyor. Kadınlar hâlâ ağırlıklı olarak toplumsal cinsiyet eşitliği, insan hakları ve sosyal işler gibi alanlarda görevlendiriliyor. Dışişleri, maliye ve vergi işleri, içişleri ve savunma gibi en kritik politika belirleyici alanlarda ise hala erkekler söz sahibi konumda.
Kadınlar, Latin Amerika ve Karayipler’deki parlamento koltuklarının %36’sını, Avrupa ve Kuzey Amerika’da ise %33’ünü elinde bulunduruyor. Sahra Altı Afrika’da bu oran %27 iken; bunu Doğu ve Güneydoğu Asya %23,5, Okyanusya %20, Kuzey Afrika ve Batı Asya %19 ve Orta ve Güney Asya ise %17 ile takip ediyor.
UN Women İcra Direktörü Sima Bahous, "Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu’nun kabulünün üzerinden 30 yıl geçmesine rağmen, siyasi liderlikte toplumsal cinsiyet eşitliği taahhüdü hâlâ gerçekleşmiş değil. Üstelik yalnızca ilerleme yavaş değil, aynı zamanda geriye gidiş de söz konusu. Nüfusun yarısının karar alma süreçlerinden sistematik olarak dışlandığı bir dünyayı kabul edemeyiz. Çözümleri biliyoruz: kotalar, seçim reformları ve sistematik engelleri kaldırmak için siyasi irade. Kadınların karar alma mekanizmalarında eşit yer alabilmesi için artık yarım kalan önlemlerle yetinme zamanı geçti. Hükümetlerin şimdi harekete geçmesi gerekiyor," dedi.
IPU Başkanı Tulia Ackson, “Kadınların parlamentodaki temsiline ilişkin ilerlemenin, önemli seçimlerin yaşandığı bir yılın ardından dahi yavaş olması son derece endişe verici. Küresel düzeydeki eşitsizlik, dünyanın bazı bölgelerinde siyasette toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamada sistematik bir başarısızlığa işaret ediyor. Bu engelleri ortadan kaldırmak ve kadınların siyasette eşit biçimde temsil edilmesini sağlamak için artık kararlı adımlar atmanın zamanı geldi. Sağlıklı bir demokrasi ancak bu şekilde mümkün,” ifadelerini kullandı.
IPU Genel Sekreteri Martin Chungong ise, "Siyasi liderlikte toplumsal cinsiyet eşitliğine ulaşmada yaşanan duraksama, hepimiz için uyarıcı bir eylem çağrısıdır. Bu süreci hızlandırmak, erkeklerin aktif katılımını ve desteğini gerektiriyor. Engelleri birlikte aşmak ve kadınların liderlik rollerinde eşit biçimde temsil edilmesini sağlamak, daha kapsayıcı ve güçlü bir demokrasinin inşası için hepimizin ortak sorumluluğudur," şeklinde konuştu.
“Siyasette Kadın 2025” haritasına göre Türkiye’deki durum
2025 yılı verilerine göre, Türkiye’de kadınların siyasete katılımı konusunda ilerlemeler yaşansa da, oranlar hâlâ olması gereken düzeyin oldukça gerisinde. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) kadın milletvekillerinin oranı %19.9. Bu oran, dünya ortalaması olan %27.2’nin belirgin şekilde altında kalıyor. Ocak 2025 itibarıyla 593 milletvekilinden 118’i kadın iken, Türkiye bu oranla, kadın milletvekili temsili açısından 192 ülke arasında 126. sırada yer alıyor.
Türkiye’de kabinedeki 17 bakandan yalnızca biri kadın. Bu oran, dünya genelindeki %22.9’luk ortalamanın % 74 altında kalıyor.
Eşit ve tam katılım için geçici özel önlemler şart
UN Women Türkiye’nin 2021 tarihli “Kadınların Siyasete Katılımında Geçici Özel Önlemler” belgesinde de vurgulandığı üzere, yasal cinsiyet kotaları, fermuar (alternatif sıralama) sistemleri, adaylık ve kampanya süreçlerinde kadınlara sağlanacak finansal destekler ve kadınlara yönelik kapasite geliştirme programları gibi belirli hedefi olan önlemler ile kadınların siyasal yaşama eşit katılımının önündeki yapısal engellerin aşılması mümkün.
Bu önlemler kadınların listelerde yalnızca yer almasını değil seçilebilir sıralaraa yerleştirilmesini da garanti altına alıyor ve hayati önem taşıyor. Ayrıca, kadın adayların seçim kampanyalarında karşılaştığı ekonomik engellerin aşılması için finansal destek mekanizmaları kurulması, kadınların siyasete tam ve eşit katılımını teşvik eden farkındalık kampanyaları ve liderlik eğitimleri de eşitliğe giden yolda atılabilecek diğer somut adımlardan bazıları.
Kadınların siyasete tam ve eşit katılımı sadece bir hak değil, her alanda eşitliğin anahtarı
Mart 2025 tarihinde New York’ta gerçekleştirilen Kadının Statüsü Komisyonu 69. Oturumu’nda sunulan "Siyasette Kadın 2025” haritası, Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu’nun 30. yılında, sadece söylemlerin değil, somut eylemlerin zamanının geldiğini bir kez daha gözler önüne seriyor. Kadınların siyasete tam ve eşit katılımı, tüm kadınlar ve kız çocukları için daha güçlü demokrasi, daha adil politikalar ve daha sürdürülebilir çözümler anlamına geliyor.
BM Kadın Birimi hakkında:
BM Kadın Birimi, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlenmesi alanında faaliyet gösteren bir bm kuruluşudur. Kadınlar ve kız çocukları için küresel bir şampiyon olan BM Kadın Birimi, dünya çapında kadınların ve kız çocuklarının ihtiyaçlarının karşılanmasındaki ilerlemeye ivme kazandırmak amacıyla kurulmuştur. BM Kadın Birimi, BM Üye Devletlerini toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik küresel standartların belirlenmesinde desteklemektedir. Ayrıca bu standartların uygulanması ve dünya çapında kadınların ve kız çocuklarının bunlardan yararlanabilmesi için gerekli yasaları, politikaları, programları ve hizmetleri tasarlamak amacıyla hükümetlerle ve sivil toplumla birlikte çalışmaktadır.
IPU Hakkında
IPU (Parlamentolar Arası Birlik), ulusal parlamentoların küresel örgütüdür. Dünyanın ilk çok taraflı siyasi kuruluşu olarak 1889 yılında kurulmuş olan IPU, tüm ülkeler arasında iş birliği ve diyaloğu teşvik etmektedir. Bugün IPU, 181 ulusal üye parlamentoya ve 15 bölgesel parlamento organına sahiptir. Barışı, demokrasiyi ve sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen IPU, parlamentoların daha güçlü, genç, çevreci, yenilikçi ve toplumsal cinsiyet eşitliği açısından dengeli hale gelmelerine yardımcı olmaktadır. Ayrıca, dünyanın çeşitli ülkelerinden parlamenterlerden oluşan özel bir komite aracılığıyla milletvekillerinin insan haklarını savunmaktadır.
